PDF

A neopagan Old Pagan

Maimu by August Kitzberg as a historical novel and a mythographic essay

https://doi.org/10.54013/kk738a2

Keywords: August Kitzberg, Estonian mythology, historical novel, hybridity, intertextuality, neopaganism, Jean-Jacques Rousseau

The Estonian historical novel dates back to the 1880s. One the first such novels was August Kitzberg’s Maimu (1892) depicting the relations between local people and the Livonian order in the 14th century. Maimu was extremely popular and has been abundantly reprinted. However, literary scholars have always been reluctant to admit its merits because of its hybrid form and historical anachronisms. Meanwhile they have noticed its religious commitment and a critical attitude towards Christianity.

Drawing from some recent researches, this paper argues that hybridity (Ann Rigney) and the palimpsest paradigm (Tom Bragg) have been essential generic traits of the historical novel from the very beginning. The distinctive feature of Maimu is its explicit hybridity, allowing the reader to distinguish between its fictional, mythical and historical layers without any effort. This feature should not be considered a weakness today. Nonetheless, Kitzberg’s novel is also conspicuous for its intertextual affluence, ranging from local oral tradition and old chronicles to Torquato Tasso, Abbé Prévost and Jean-Jacques Rousseau.

In closer inspection it becomes clear that Kitzberg’s intention was not restricted to a simple description of the foregone milieu and mentality. Maimu is a neopagan manifesto combining a mythical dimension with a utopian vision of a new community that refers to pre-Christian direct democracy. This utopian vision does not resemble classical utopianism, which was characterized by a dogmatic rationalism and a justification of means by ends. On the contrary, it is closer to the anarchist utopias of the 20th century, lacking the idea of perfection. Kitzberg’s vision of a utopian community is equally oriented to nature, associating him with later neopagan literature. Hence, Maimu can be considered a unique literary achievement anticipating in many respects the postromantic and postmodern developments.

Hasso Krull (b. 1964), writer, translator, editor (Estonian Writers Union, Department of Tartu, Vanemuise 19, 51014 Tartu), krull.hasso@gmail.com

References

Alttoa, Villem [V. Alto] 1935. August Kitzbergi elu ja kirjanduslik tegevus. Tartu: Loodus.

Alttoa, Villem 1956. August Kitzbergi proosalooming. Kirjandusloolisi kommentaare. – August Kitzberg, Valitud teosed. II köide, jutustused. Tallinn: Eesti Riiklik Kirjastus, lk 513–534.

Alttoa, Villem 1960a. August Kitzberg. Tallinn: Eesti Riiklik Kirjastus.

Alttoa, Villem 1960b. August Kitzberg. (Eesti kirjamehi.) Tallinn: Eesti Riiklik Kirjastus.

Annus, Amar 2007. Pärimus veeuputuse-eelsetest tarkadest. Vaimuloolisi seiku Lähis-Idast. – Loomingu Raamatukogu, nr 19–20. Tallinn: Kultuurileht.

Bhabha, Homi 2004. The Location of Culture. London–New York: Routledge.

Bowman, Marion 2009. Nature, the natural, and pagan identity. – Paganism, I kd. Toim Barbara Jane Davy. London–New York: Routledge, lk 112–123.

Bragg, Tom 2016. Space and Narrative in the Nineteenth-Century British Historical Novel. London–New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315610092

Curtis, Claire P. 2005. Ambiguous choices: Skepticism as a ground for utopia. – The New Utopian Politics of Ursula K. Le Guin’s The Dispossessed. Toim Laurence Davis, Peter Stillman. Lanham: Lexington, lk 265–282.

Demos, John 2009. The Enemy Within: A Short History of Witch-hunting. New York: Penguin.

Devisch, Ignaas 2013. Jean-Luc Nancy and the Question of Community. London: Bloomsbury. https://doi.org/10.5040/9781350251847

Eliade, Mircea 1969. The Quest: History and Meaning in Religion. Chicago–London: The University of Chicago Press.

Ginzburg, Carlo 2009. Ajaloo ööpoolel. Nõiasabati lahtimõtestamine. Tlk Meelis Rohtla. Tallinn: Kirjastuskeskus.

Halbwachs, Maurice 1997. La mémoire collective. Paris: Albin Michel.

Han, Byung-Chul 2017. Psychopolitics: Neoliberalism and New Technology of Power. Tlk Erik Butler. London–New York: Verso.

Hanegraaff, Wouter J. 1996. New Age Religion and Western Culture: Esoter­icism in the Mirror of Secular Thought. Leiden: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004378933

Harvey, Graham 2000. Fantasy in the study of religions: Paganism as observed and enhanced by Terry Pratchett. – Diskus, kd 6. http://jbasr.com/basr/diskus/diskus1-6/harvey-6.txt (26. II 2019).

Hasselblatt, Cornelius 2016. Eesti kirjanduse ajalugu. (Heuremata.) Tlk Mari Tarvas, Maris Saagpakk, Ave Mattheus. Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus.

Kaljundi, Linda 2013. Väljatung kui väljakutse. Eesti viikingiromaanid ja mälupoliitika 1930. aastatel. – Keel ja Kirjandus, nr 8–9, lk 623–644. https://doi.org/10.54013/kk670a5

 Kampmann, Mihkel 1923. Eesti kirjandusloo peajooned. Näidete varal seletanud M. Kampmann. Kolmas jagu. Tallinn: G. Pihlakas.

Kitzberg 1877 = Valge kirik kivivaremete seas ehk rõõm ja kurbtus kaksik­vennad. – Eesti Postimehe lisaleht ehk Jututuba 2. III, nr 9, lk 58.

Kitzberg, August 1878. Kodu-kurukesest. Mõnda ilusalt isamaalt. Pöögle lastepidu mälestuseks aastal 1878. Tartu: Schnakenburgi trükk.

Kitzberg, August 1892. Maimu. Jutt Eesti muinasajast. Rahvajuttude riismete varal kokkupalminud A. Kitzberg. – Postimees 28. V, nr 114; 29. V, nr 115; 30. V, nr 116; 1. VI, nr 117; 2. VI, nr 118; 3. VI, nr 119; 4. VI, nr 120; 5. VI, nr 121; 6. VI, nr 122; 8. VI, nr 123; 9. VI, nr 124; 10. VI, nr 125; 11. VI, nr 126; 12. VI, nr 127; 13. VI, nr 128; 15. VI, nr 129.

Kitzberg, August 1893. Maimu. Jutt Eesti muinasajast. Tartu: K. A. Hermanni kulu ja kirjadega.

Kitzberg, August 1915. Külajutud. I kd. Tartu: Noor-Eesti.

Kitzberg, August 1924. Ühe vana „tuuletallaja” noorpõlve mälestused. I kd. Tartu: Noor-Eesti.

Kitzberg, August 1925. Ühe vana „tuuletallaja” noorpõlve mälestused. II kd. Tartu: Noor-Eesti.

Koni, Anatoli 1977. Mälestusi Vera Zassulitši kohtuasjast. Tlk A. Lukas. – Loomingu Raamatukogu, nr 41–43. Tallinn: Perioodika.

Kreutzwald, Friedrich Reinhold 1862. Kalevi poeg. Üks ennemuistene Eesti jut, kaheskümnes laulus. Kuopio: P. Aschan ja Co.

Krull, Hasso 2016. Soome sild. – H. Krull, Mõistatuse sild. Kirjutisi aastatest 2009–2016. Tartu: Kaksikhammas, lk 299–306.

Kütt, Auli 2007. Maarahva pühade puude ja puistutega seotud käitumisnormid. – Looduslikud pühapaigad: väärtused ja kaitse. Koost Ahto Kaasik, Heiki Valk. Tartu: Maavalla Koda, Tartu Ülikool, Õpetatud Eesti Selts.

Lévi-Strauss, Claude 2001. Metsik mõtlemine. (Avatud Eesti raamat.) Tlk Kaia Sisask. Tallinn: Vagabund.

Lévi-Strauss, Claude, Éribon, Didier 2001. De près et de loin. Paris: Odile Jacob.

Lukács, Georg 1955. Der historische Roman. Berlin: Aufbau-Verlag.

Lönnrot, Elias 1975. Kalevala. Helsinki: Werner Söderström Osakeyhtiö.

Marks, Jonathan 2005. Perfection and Disharmony in the Thought of Jean-Jacques Rousseau. New York: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511498251

Maxwell, Richard 2009. The Historical Novel in Europe, 1650–1950. New York: Cambridge University Press.

Nietzsche, Friedrich 1988. Die Geburt der Tragödie. Unzeitgemäße Betrachtungen I–IV. Nachgelassene Schriften 1870–1873. Kritische Studienausgabe. Toim Giorgio Colli, Mazzino Montinari. Berlin–New York: Walter de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783112418765

Nietzsche, Friedrich 1997. Untimely Meditations. Toim Daniel Breazeale. Tlk R. J. Hollingdale. New York: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511812101

Nirk, Endel 1966. E. Bornhöhe ja teised ajaloolise jutustuse viljelejad. – Eesti kirjanduse ajalugu. II kd. Toim E. Nirk. Tallinn: Eesti Raamat, lk 462–506.

Ojasson, Oskar 1935. August Kitzbergi „Maimu” tekkelugu. – Eesti Kirjandus, nr 7, lk 305–317; nr 8, lk 354–365.

Prévost 1810. Histoire de M. Cleveland, fils naturel de Cromwel, écrite par lui-même, et traduite de l’anglois. Œuvres choisies de Prévost avec figures. IV kd. Paris: Leblanc.

Principato, Aurelio 1993. La caverne de Cleveland. – Cahiers de l’Association international des études françaises, nr 46, lk 297–311. https://doi.org/10.3406/caief.1994.1849

Remmel, Mari-Ann (koost) 1998. Hiie ase. Hiis eesti rahvapärimuses. Tartu: Eesti Kirjandusmuuseum.

Rigney, Ann 2001. Imperfect Histories: The Elusive Past and the Legacy of Romantic Historicism. Ithaca–London: Cornell University. https://doi.org/10.7591/9781501729683

Rousseau, Jean-Jacques 1997. Émile. Koost, tlk Hans Roos. Tallinn: Olion.

Rousseau, Jean-Jacques 2002. Émile ou de l’Éducation. Kd I–III. Université du Québec à Chicoutimi. http://classiques.uqac.ca/classiques/Rousseau_jj/emile/emile.html (26. II 2019).

Sillaots, Marta 1925. A. Kitzberg’i toodang. Tartu: Noor-Eesti.

Tasso, Torquato 1885. Befreites Jerusalem. Tlk Johann Diederich Gries. Stuttgart: J. G. Cotta’sche Buchhandlung.

Tasso, Torquato 1961. Gerusalemme liberata. Milano: Feltrinelli Editore.

Tuglas, Friedebert 1935. Lisandeid „Maimu” tekkeloo juurde. – Eesti Kirjandus, nr 7, lk 317–318.

Uuspuu, Villem 1938. Surmaotsused Eesti nõiaprotsessides. – Usuteadusline Ajakiri, nr 2, lk 79–87; nr 3–4, lk 114–126. Taastrükk: Mäetagused, nr 19, lk 155–175. http://www.folklore.ee/tagused/nr19/uuspuu.pdf (17. IV 2019).

Vinkel, Aarne 1958. J. J. Rousseau teoste tõlkest ja tundelisest kirjandusest XVIII sajandi Eestimaal. – Keel ja Kirjandus, nr 1, lk 21–24.

Väljataga, Märt 2013. Dialoog ja demarkatsioonijoon ajalooteaduse ja kirjanduse vahel. – Keel ja Kirjandus, nr 8–9, lk 680–697. https://doi.org/10.54013/kk670a8